Porez na dodatu vrednost kao kategorija uvedena je u sistem naše zemlje početkom 2005. godine. Iako je od tada prošlo više od jedne i po decenije, za poljoprivredne proizvođače on i dalje predstavlja veliku nepoznanicu.
Pre svega, važno je napomenuti da se plaćanje poreza, iako suštinski posmatra kao namet, omogućava normalno funkcionisanju države i njenih institucija, jer negde moraju postojati fondovi iz kojih će se finansirati javna dobra i zajedničke potrebe poput obrazovanja, zdravstva, vojske i policije…. Što su veća izdvajanja to je i država razvijenija.
PDV je neutralan sistem prikupljanja poreza u svetu i kao takav stručnjaci ga smatraju pravednijim i efikasnijim sistemom. Kao argument za to smatra se da eliminiše mogućnost takozvanog „prevaljivanja poreza“ na finalnog potrošača i maloprodaju. Do uvođenja PDV-a, naša zemlja je imala ozbiljne probleme u funkcionisanju fiskalnog sistema, pre svega sa utajom poreza, odnosno „sivom“ ekonomijom.
PDV je zgodan mehanizam u trgovinskim transakcijama koji uvodi termin „prethodnog poreza“ i mogućnost njegovog odbitka koji se iskazuje u primljenim računima. Zato se i obračunava, odnosno plaća u svim fazama proizvodnog ciklusa, prometa i uvoza robe, pa sve do krajnje potrošnje.
Naime, u svakoj fazi ciklusa oporezuje se samo iznos dodate vrednosti koja se u njoj stvara. Dodata vrednost je dobit ili profit koji proizvođač, pružalac usluga ili trgovac ostvaruje menjajući i
oblikujući sirovine i druge inpute pomoću svog znanja i umeća, ali u periodu pre prodaje tog proizvoda ili izvršene usluge.
Sistem je najbolje shvatiti na primeru procesa proizvodnje brašna. Kupovinom brašna u prodavnici PDV je već obračunat i plaćen ukoliko se koristi u domaćinstvu. U slučaju da se brašno koristi u pekari kao repromaterijal za pečenje hleba, porez za isporučeno brašno je iskazan na računu dobavljača. Pekara porez ne plaća, odnosno obračunava i odbija kao „prethodni porez“. PDV plaća samo za fazu mešenja, oblikovanja, odnosno pečenja hleba.
Porez na dodatu vrednost kao se u Srbiji primenjuje od 1. januara 2005. godine, a do tada je primenjivan sistem poreza na promet proizvoda i usluga koji se pokazao neefikasnim. Stopa poreza na promet već devetu godinu iznosi 20%. Poljoprivreda kao strateška grana u proizvodnji hrane ima poseban tretman, tako da je visina poreske stope daleko manja nego ko ostalih proizvodnji.
U agraru za isporučena dobra ili pružene usluge od strane poljoprivrednih proizvođača, PDV se obračunava prilikom isplate naknade za primljene poljoprivredne ili šumske proizvode ili usluge,
tako što se na vrednost tih dobara dodaje poreska nadoknada od 8%. Poljoprivrednik je dužan i da izda priznanicu.
Kupac tako plaćeni PDV odbija, po sistemu „prethodnog poreza“, u onom periodu kada je izvršio isplatu, ali samo u slučaju isplate u gotovini ili uplatom na tekući ili štedni račun. Proizvođači mogu da se uključe u sistem PDV-a ukoliko su u prethodnih godinu dana imali ukupan promet poljoprivrednih i šumskih proizvoda ili usluga u iznosu većem od 8 miliona dinara.
U tom slučaju moraju da podnesu evidencionu prijavu nadležnom poreskom organu najkasnije do 15. januara naredne godine. Nakon uključenja, proizvođač ima obavezu plaćanja poreza najmanje dve kalendarske godine u ovom sistemu.
Ulaskom u sistem PDV-a proizvođač gubi status obveznika poreza na dohodak građana na prihode od poljoprivrede i šumarstva, a dobija status obveznika na prihode od samostalnih delatnosti. U tom slučaju ne obračunava PDV kao naknadu za isporučene proizvode koje mu kupac unapred plaća, već mora da izda račun o izvršenom prometu dobara i usluga. Vođenje evidencije je obaveza u skladu sa zakonom, s tim da mora da obračunava, odnosno plaća PDV u visini od 10 odsto, kao i da podnosi poreske prijave.
Kada je u sistemu poljoprivredni proizvođač ima privilegiju i pravo odbitka „prethodnog poreza“. Ukoliko mu to više ne odgovara proizvođač za izlazak iz sistema takođe podnosi zahtev. Inače, PDV se primenjuje u Francuskoj od 1954. godine nakon što ga je osmislio francuski ekonomista i direktor poreske službe Moris Lore. Prvih godina primenjivan je u velikim kompanijama, ali je vremenom postao opšte prihvaćen sistem obračunavanja poreza.
Piše: Saša Stamenković, diplomirani inženjer poljoprivrede za ekonomiku
